Zastosowane w kosmetykach po raz pierwszy w latach 50-tych XX wieku, zrobiły w przemyśle kosmetycznym zawrotną karierę. Teraz coraz częściej są na cenzurowanym. Silikony – superbohaterowie przemysłu kosmetycznego. Substancje z pozoru idealne, na ich kryształowej opinii pojawiają się jednak coraz większe rysy. Czym są silikony i jaką rolę spełniają w kosmetykach?  Czy są bezpieczne dla nas i dla środowiska?

Czym są silikony? Gdzie się je stosuje?

Silikony to grupa polimerów syntetycznych, powstałych z połączenia atomów krzemu z atomami tlenu. Cechuje je trwałość, wysoka elastyczność, wodoodporność, wytrzymałość na działanie temperatur i substancji chemicznych, niepalność, odporność na promieniowanie UV. Właściwości te oraz fakt, iż są obojętne fizjologicznie pozwalają na wszechstronne zastosowanie silikonów:

• używa się ich w budownictwie (materiały uszczelniające i łączące)
• w medycynie (implanty piersi, sztuczne zastawki serca, soczewki, dreny, opatrunki)
• występują w produktach higienicznych (kubeczki menstruacyjne, patyczki silikonowe)
• wytwarza się z nich produkty gospodarstwa domowego (formy do ciast, przybory kuchenne)
• używane są we włókiennictwie (do produkcji tkanin wodoodpornych)
• mają zastosowanie w konserwacji zabytków i dzieł sztuki (silikonowe odlewy negatywowe pozwalające na wierne odwzorowywanie rzeźb czy reliefów)
• występują w produkcji żywności (jako środki przeciwpieniące). 

Zastosowanie silikonów w kosmetykach

Przemysł kosmetyczny z kolei uwielbia silikony, gdyż te pozwalają niejako spełnić obietnice z reklam i gwarantują efekt natychmiastowy: zmarszczki wyraźnie się spłycają, skóra jest długotrwale nawilżona, pomadka pozostaje na ustach przez cały dzień, włosy lśnią i pięknie się układają, a lakier do paznokci nie odpryskuje przez kilka dni. Silikony są więc masowo stosowane w kremach, szamponach, odżywkach, stylizatorach do włosów, podkładach do twarzy, pudrach, cieniach do powiek, pomadkach… lista produktów zdaje się nie mieć końca.

Rodzajów silikonów są setki, w kosmetykach zaś stosowane są silikony linearne (dimethicone) i cykliczne (lotne). Te ostatnie składają się ze związków o nazwie cyclotetrasiloxane (D4), cyclopentasiloxane (D5), cyclohexasiloxane (D6) i cyclomethicone.

Te pierwsze  – dimethicone – to ulubieńcy przemysłu kosmetycznego. To właśnie one stosowane w kremach i podkładach do twarzy gwarantują efekt natychmiastowy w postaci spłycenia zmarszczek i wygładzenia skóry. W kosmetykach do  włosów stosowane są głównie silikony cykliczne, mające za zadanie wygładzić włosy, zapewnić im niezrównany blask, ułatwić rozczesywanie, działać antystatycznie.

Nie takie silikony wspaniałe, jak je malują

Niejednokrotnie spotkałam się z opinią, iż stosowanie kremów z silikonami to jak nakładanie na twarz folii spożywczej. Efekt wygładzenia jest rzeczywiście natychmiastowy, ale skóra zostaje przykryta warstwą, przez którą z trudem przenikają substancje pielęgnujące i która nie pozwala skórze się regenerować. Zmywając produkt z silikonem, ściągamy tę folię i zmarszczki są znowu bardziej widoczne. Stosowane na włosy, silikony utrudniają przenikanie do nich substancji pielęgnujących, sprawiają, że po jakimś czasie zaczynają się przetłuszczać, stają się słabe i łamliwe. Film, który tworzy się na powierzchni włosa, odbijając światło i sprawiając, że włos błyszczy, jednocześnie utrudnia przenikanie do jego wnętrza produktów koloryzujących.

Niektóre silikony mogą szkodzić ludzkiemu zdrowiu

Jak się okazuje, silikony zdają się nie być tak idealne, jak się je często przedstawia. Szczególnie podejrzane są silikony cykliczne D4 (nazwa chemiczna: Octamethylcyclotetrasiloxane, INCI: Cyclotetrasiloxane),  D5  (nazwa chemiczna: Decamethylcyclopentasiloxane, INCI: Cyclopentasiloxane). Badania  wykazały, że substancje te mogą mieć negatywny wpływ na płodność oraz powodować długotrwałe szkodliwe skutki dla organizmów wodnych. Dlatego też 10 stycznia 2018 D4 i D5 zostały uznane przez Komisję Europejską za substancje szkodliwe:

• D4 została zaklasyfikowana jako substancja PBT (persistent, bioaccumulative and toxic) – trwała, wykazująca zdolność do bioakumulacji i toksyczna) oraz jako substancja vPvB (very Persistent and very Bioaccumulative) – bardzo trwała i wykazująca bardzo dużą zdolność do bioakumulacji;
• D5 natomiast została uznana za substancję vPvB – bardzo trwałą
  i wykazująca bardzo dużą zdolność do bioakumulacji.

W związku z czym od 31 stycznia 2020 D4 i D5 nie mogą występować w produktach zmywalnych w stężeniu większym lub równym 0,1%.

Badania nad skutkami kumulowania się silikonów w ciele ludzkim nadal trwają.

Ciekawy jest również aspekt psychologiczny. Widząc w lustrze wygładzoną cerę i pięknie ułożone, lśniące włosy, uzależniamy się od tych efektów i nie jesteśmy w stanie zrezygnować z produktów zawierających silikony. Sięgamy więc po nie znowu i znowu, ze szkodą dla skóry, włosów, a także dla środowiska naturalnego.

Silikony nie są biodegradowalne

Silikony nierzadko są pozyskiwane z ropy naftowej, a przy ich produkcji emitowana jest ogromna ilość CO2. Ponadto nie są biodegradowalne. Firmy kosmetyczne, stosując silikony jako tani zamiennik olejów roślinnych, chętnie podkreślają, że silikony zawarte w ich produktach są łatwo zmywalne i rozpuszczalne w wodzie (nazywając je „dobrymi” silikonami). Dla przeciętnego konsumenta  jest to zapewne argument za tym, żeby się nie bać silikonów w pielęgnacji skóry i włosów.

Jednak to, że dany silikon jest w miarę łatwo zmywalny, nie oznacza, że się w wodzie całkowicie rozkłada. Oczyszczalnie ścieków są w stanie odfiltrować tylko większe cząsteczki silikonu. Mniejszych cząsteczek systemy filtrujące nie są w stanie wyłapać, te trafiają więc do osadu czynnego. Pracujące tam mikroorganizmy mają za zadanie przerobić zanieczyszczenia na osad i dwutlenek węgla, nie są jednak w stanie rozłożyć maleńkich cząsteczek silikonowych.  Te pozostają więc w osadzie, który z powodu dużej zawartości tlenu i fosforu trafia do nawozów rolniczych, następnie do gleby i wód gruntowych, a w konsekwencji do organizmów wodnych. Zagrożenie dostrzeżono np. w Niemczech, gdzie w prawie wodnym silikon D4 został zaklasyfikowany jako silnie zanieczyszczający wody.

Jak rozpoznać silikony w kosmetykach?

Aby mieć czyste sumienie i czyste wody, a także nie ryzykować problemów zdrowotnych, powinniśmy trzymać się z dala od kosmetyków z silikonami w składzie.

Silikony najczęściej można rozpoznać po końcówkach:

-con(e)

-xan(e)

Im bliżej początku listy znajduje się dana substancja, tym wyższe jej stężenie w produkcie. Najczęściej w składach kosmetyków występują Dimethicone, Methicone, Polysiloxane i Cyclomethicone.

Lista silikonów często spotykanych w składach kosmetyków:

• Amodimethicone
• Behenoxy Dimethicone
• Cetearyl methicone
• Cetyl Dimethicone Copolyol
• Cetyl Dimethicone
• Cyclomethicone
• Cyclomethicone
• Cyclopentasiloxane
• Cyclopentasiloxane
• Dimethicone
• Dimethicone copolyol
• Dimethiconol
• Hydrolyzed Wheat Protein (HWP) 
• Hydroxypropyl
• Laurylmethicone Copolyol
• PEG/PPG-14/4 Dimethicone
• PG-Propyl Silanetriol
• Polysiloxane
• Simethicone
• Stearoxy Dimethicone
• Stearyl Dimethicone
• Trimethylsilylamodimethicone
• Trideceth-12
• Trimethicone

Czy Silica w składzie INCI oznacza silikon?

Nazwa Silica, choć wygląda podejrzanie, nie oznacza silikonu, lecz dwutlenek krzemu, inaczej krzemionkę. Krzemionka jest minerałem naturalnym, a w kosmetyce stosuje się ją w np. matujących pudrach i podkładach do twarzy, gdyż dobrze pochłania wilgoć. Ogólnie uważa się ją za bezpieczny składnik, choć w dużej ilości nanocząsteczki krzemionki mogą wywoływać choroby płuc. Nie dotyczy to jednak osób używających pudrów zawierających krzemionkę, a osób pracujących np. przy produkcji ceramiki.

Czym zastąpić silikony?

Bezpiecznym wyborem będą certyfikowane kosmetyki naturalne. W ich składach nie znajdziemy silikonów, PEGów i substancji na bazie ropy naftowej. Zamiast tanich silikonów posiadają one w swoim składzie naturalne oleje i ekstrakty roślinne (np. masło shea, olejki jojoba czy migdałowy), które co prawda nie gwarantują natychmiastowego efektu, za to są bezpieczne dla nas i dla środowiska naturalnego.

Silikonom dajmy się zatem wykazać w innych dziedzinach, niż kosmetyka. Tam, gdzie nie służą zaspokajaniu naszej próżności, ale są naprawdę potrzebne, gdyż na przykład pomagają ratować ludzkie życie. A także mogą być w odpowiedni sposób utylizowane.

Przykłady kilku popularnych produktów z silikonami w składzie:

Kremy pod oczy

Kremy do twarzy

Szampony, odżywki do włosów

Stylizatory do włosów

Kosmetyki do makijażu

Czy w Twoich kosmetykach znajdują się silikony? Daj znać, na ile skład jest u Ciebie istotny przy wyborze kosmetyków.

Źródła:

1. Umweltbundesamt
2. Regulation Update: Cyclosiloxanes in the EU
3. COMMISSION REGULATION (EU) 2018/35